Legenda wycinanek Bartosza Grabowskiego

Każda z wycinanek ma swoją historię ,swoją legendę. Pozwólcie Państwo, że w kilku słowach wyjaśnię genezę oraz powstanie każdej z osobna:

KUPAŁA – Noc Kupały, zwana też nocą kupalną, kupalnocką, kupałą – słowiańskie pogańskie święto związane z letnim przesileniem słońca, obchodzone w najkrótszą noc w roku z 21 na 22 czerwca . Znane też jako: „Święto Ognia i Wody” jest  świętem – ognia, wody, słońca i księżyca, urodzaju, płodności, radości i miłości, powszechnie obchodzone na obszarach zamieszkiwanych przez ludy słowiańskie .W mojej wycinance zawarłem cały potencjał tego święta w samej czerwonej energetycznej barwie wycinanki, oraz symbolach: ogień, woda, kobieta, mężczyzna, żołędzie (prasłowiański symbol płodności), ukośny krzyż (symbol solarny-)oraz wizerunek samego Kupały wpisany w rozłożysty lechicki dąb. Całość przyozdobiłem motywem kociewskim.

SWAROG – Swarożyc, Swaróg – słowiańskie bóstwo nieba, słońca, ognia . Jeden  z naczelnych Bogów  Słowiańskiego Panteonu .W wycinance wyraziłem słoneczno -dynamiczny oraz  władczo -opiekuńczy  charakter tego bóstwa w symbolach solarnych (swarzyce-swastyki ,koła 4-6 szprychowe, krzyże ukośne) .Błękitne tło wycinanki to niebo natomiast  sama żółta  wycinanka symbolizuje słońce (Swarog ) na błękitnym niebie .Promienie słońca czyli sama kwintesencja Swaroga zapładniają  i pobudzają  do życia (czerwone symbole solarne na zielonym tle) całą przyrodę ( kociewskie motywy ) i są w niej obecne.

Przy okazji wyjaśnię symbolikę Swarzycy. Swastyka jest wpisana w dzieje Polski, tak samo jak nierozerwalnie łączy się z historią Europy. Na naszych ziemiach  nosiła  nazwę swarzyca lub świaszczyca albo kołowrót. Oprócz Słońca swastyka symbolizowała również ogień, ciepło, witalność i rozrodczość. Dla Słowian swastyka jest symbolem Swaroga lub też jego syna Swarożyca, zależnie od interpretacji, w niektórych plemionach Swarożyc i Swaróg byli jednym bogiem, natomiast niektórzy uważają, że Swarożyc to nie bóstwo, lecz właśnie sama swastyka. Jak wiadomo są to bóstwa solarne. Podstawą swastyki jest krzyż słoneczny o równych ramionach (oznacza on wszechobecność Boga). Złamane ramiona prezentują ruch czterech żywiołów i wzajemne przenikanie się.

Zagięte ramiona niektórych swastyk tworzą niedomknięte koło – krąg płomieni, gdyż domeną bóstw solarnych był ogień. U Słowian popularne były także swastyki z podwójnym „złamaniem”. Jako, że są „dynamiczniejsze”, symbolizowały one Peruna – boga burzy, wojny i piorunów. W naszym kraju pierwszą swastykę datuję się na okres neolitu, czyli 3000 lat przed naszą erą. W okresie wczesnego średniowiecza swastyka używana była w obrzędach religijnych do przeganiania złych upiorów. Jak ważny to był symbol dla naszych przodków, może być fakt, iż swastyka znalazła się na denarze Mieszka I . Swastyki plecionkowe można też spotkać na murach kościołów w Sędziszowej-Świerzawie na Śląsku i w Skalbmierzu w Małopolsce. W Płocku był w XI w. zakład garncarski, który używał jej jako znaku firmowego.

Swarzycę zaokrągloną odnajdziemy też w Gieczu. Znajduje się też na jednym z mieczów z Pokrzywicy Wielkiej na Mazowszu oraz na mieczu z Lutomierska. Ponadto na jednym z czerpaków z Jeziora Lednickiego znajdujemy motyw plecionkowego krzyża maltańskiego opisanego na swastyce. Swastyka znajduje się na chrzcielnicy w kościele w Starym Zmigrodzie koło Jasła, na świątyni w Kruszwicy oraz na posadzce kościoła salezjańskiego w Przemyślu. Odnajdziemy ją także na jednym z grobowców na cmentarzu na Powązkach . Należy podkreślić, że symbol ten nie powinien być nigdy wykorzystywany w celach politycznych. Jako swego rodzaju talizman swastyka jest zarezerwowana do użytku religijnego oraz ludowego.

REAKCJA POGAŃSKA – dwie wycinanki stworzone  na podstawie znaleziska archeologicznego tzw. Świętowita z Wolina oraz wzoru haftu kociewskiego z symbolem jaja, które symbolizuje  odrodzenie oraz płodność .

POD CZARNYM SŁOŃCEM – wycinanka stworzona na podstawie widoku Starogardu Gdańskiego według mapy K.Hennenbergera z 1576 r. Motywu haftu kociewskiego oraz symbolu Welesowego słońca. Całość wyraża transformację i przemianę oraz  powrót do lechickich wartości.

KOCIEWSKIE KWIATY – wycinanka została zainspirowana wzorem haftu kociewskiego.

WELES – W religii pogańskich Słowian  Weles przedstawiany jest jako władca zaświatów – Nawii. Bóstwo chtoniczne, podziemne – opiekun dusz. Na mojej wycinance Weles  znajduje się ukryty  w korzeniach starych drzew .Ptaki symbolizują dusze zmarłych przodków ulatujących z Nawii do Prawii

SYN SŁOŃCA  – zdjęcie mego dziadka Teofila (1921-1988) który przez całe swoje życie wpajał  mi szacunek do przyrody i ukazał jej piękno. Wycinanka jako ramka przedstawia motywy kociewskie stylizowane na symbole solarne oraz kłosy symbolizujące nieśmiertelność i odrodzenie. Kolor wycinanki symbolizuje dynamiczność i energię – całość przedstawiona na żółtym tle symbolizującym ożywcze regenerujące promienie słoneczne.

BOSKI IST – czyli boski żywy płyn – krasz, ichor i płoń. Wycinanka przedstawia pod postacią wirującej u góry ośmioramiennej Swarzycy boską siłę sprawczą – jej dynamizm, energię i potencjał, który ożywia całą przyrodę. Sama wycinanka symbolizuje naturę oraz jej cykliczność – narodziny i śmierć. Wycinanka swą formą przypomina jajo jako symbol odrodzenia i życia. Całość na żółtym tle symbolizującym energię słoneczną .

MÓJ KURHAN – wycinanka wykonana na podstawie urny twarzowej kultury wschodniopomorskiej znalezionej w roku 1893 w Grabowie Bobowskim niedaleko Starogardu

Przedstawia scenę jazdy zmarłego w zaświaty. Sama popielnica wyobraża  Nyję – żeńskie bóstwo śmierci, zanikania i umierania, która przyrzeka powtórne narodzenie i powrót do życia. W wycinance moment życia i śmierci wyrażony jest w dwóch swarzycach – górującej (prawoskrętnej) – oznaczającej życie oraz dolnej (lewoskrętnej) – symbolizującej śmierć. Moment powtórnych narodzin zaakcentowany jest w kłosach zbóż (ziarno).

SWAROŻA GÓRA  – do powstania tej wycinanki zainspirowała mnie legenda ,opowieść oraz książka. Niedaleko za Starogardem w stronę Tczewa  znajduje się wieś – Swarożyn a w niej tak zwana przez miejscowych „Złota Góra”. Wedle legendy i bardzo starych przekazów, które mają poparcie w znaleziskach archeologicznych na „Złotej Górze” miało znajdować się  pogańskie miejsce kultu Boga Swarożyca – gdzie palił się Święty Ogień. W wycinance przedstawiłem to pradawne święte  miejsce  – gdzie pod postacią słońca i górującej swarzycy znajduje się wzniesienie, na którym pali się „święty ogień” z dwuramienną swarzycą. Jest to symboliczne połączenie – sacrum i profanum .Wewnątrz  góry znajdują się popielnice twarzowe, które symbolizują zmarłych przodków. Całość w motywach haftu kociewskiego.

ŚWIĘTOWIT  – główne bóstwo czterotwarzowe czczone przez plemię Słowian połabskich – Ranów, zamieszkujące na wyspie Rugii w grodzie Arkona .Imię jego znaczy: „Potężny Pan”. Uważany za boga najwyższego – pana niebios, wojny, płodności i urodzaju. W mojej wycinance wyraziłem płodność i dostatek tego bóstwa pod symbolami  kłosów, oraz energię, płodność oraz waleczność w czerwonym kolorze samej  wycinanki. Cała wycinanka i tło symbolizują   barwy narodowe Polski i pamięć o naszych pogańskich korzeniach. Całość przyozdobiona  jest  motywem kociewskiego haftu.

KALENDARZ SŁOWIAŃSKI – Uczony ukraiński Borys Rybakow podjął się odczytania słowiańskiego kalendarza mitologicznego. Zainteresowała go ornamentacja znajdująca się na naczyniach odkopanych w trakcie prac archeologicznych w różnych częściach Ukrainy i Mołdawii. Za pomocą znaków piktograficznych (kresek, nacięć, prostych rysunków) oznaczane były święta, obowiązki rolnicze, charakter poszczególnych miesięcy itp. Rybakow przyjął, że podzielony na 12 odcinków obwód naczynia można rozumieć jako 12 miesięcy; zgodnie ze znajdującymi się kolejno znakami ustalił, że: styczeń, marzec, czerwiec (oznaczone skośnymi nacięciami) to miesiące ognia; kwiecień (znak radła) to miesiąc siewów, sierpień – miesiąc żniw (znak kłosa), ponadto wrzesień oznaczony był siecią do łowienia ptaków, a październik pasemkami konopi lub lnu; oznaczenie pozostałych miesięcy nie jest wyraźne. Na innych naczyniach spotykane były występujące kolejno znaki: drzewo, połączone dwa skośne krzyżyki, strzałka (lub sześciokąt z trzema przekątnymi). Sugerują one: święty gaj, święto Jaryły, święto Kupały, święto Peruna. Budowa kalendarza zbieżna była z cyklem wegetacyjnym i miała ściśle określone dni obrzędów. Całość przyozdobiona motywami haftu  oraz wizerunkiem kociewskiej chaty podcieniowej.

WRÓŻBA  – wycinanka z motywem  haftu kociewskiego ozdobiona wzorem ceramiki malowanej z miejscowości Biała (woj. legnickie). W centrum wiersz Romana Zmorskiego(1822-1867).

BOHATER  – wycinanka na podstawie rysunku Lucjana Jagodzińskiego (1897- 1971) z motywem  haftu kociewskiego

W  tym miejscu kończy się „Legenda Wycinanek”…

Wszystkie wycinanki zostały zainspirowane ”Słowiańskim Duchem ”, który jakby nie było drzemie  w każdym z nas .Za inspirację posłużyły mi rodzime pradawne  wierzenia, symbole, wzory haftu kociewskiego oraz podania i legendy. W niektórych przypadkach może drażnić zbyt jaskrawy, lub nie harmonijny dobór barw wycinanek -szczególnie wycinanka – tło (np. Swaroża Góra, Swaróg). Trzeba wyjaśnić, że efekt jest celowo zamierzony i ma na celu symboliczne wyrażenie idei, które przyświecały powstaniu wycinanki (np. brąz – ziemia, żółć – słońce).

Swoje wycinanki datuję od „844 L.O.Z.A” – co znaczy: 844 Lat Od Zburzenia Arkony (ARKONA – we wczesnym średniowieczu centralny gród obronny zachodniosłowiańskich Ranów na trudno dostępnym wąskim cyplu półwyspu Wittow. Arkona była znanym ośrodkiem kultu pogańskiego boga Świętowita. Została zdobyta i zniszczona 12 czerwca 1168 przez króla duńskiego Waldemara I. To wydarzenie poprzedziło wymuszoną chrystianizację mieszkańców tego regionu).

Ponadto swoje wycinanki podpisuję Czcibor – jest to mój artystyczny pseudonim. Tytuły niektórych wycinanek pisane są też Głagolicą – najstarszym pismem słowiańskim.

Niniejszą wystawę pragnę zadedykować  pamięci mego  dziadka Teofila, oraz tym wszystkim którym nie obce są rodzime wierzenia naszych pogańskich przodków –
SŁAWA WAM !